Θωρακίζοντας το Σχολείο Απέναντι στα Διαδικτυακά Εγκλήματα

Εισαγωγή

Η ανθρώπινη ζωή προστατεύεται απόλυτα.Η αφαίρεση της ζωής μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 21 Π.Κ. (προσταγή) ή του άρθρου 22 Π.Κ. (άμυνα).Έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής Νοσοκομείου Παίδων Π.& Α. Κυριακού,  αναφέρει ότι «πέντε στα εκατό παιδιά έχουν δεχθεί απειλές μέσω του διαδικτύου. Περίπου είκοσι στα εκατό παιδιά έχουν πρόσβαση σε ακατάλληλο πορνογραφικό υλικό που «κυκλοφορεί» στο διαδίκτυο».Παρά το γεγονός ότι τα διαδικτυακά εγκλήματα έχουν αρκετές ομοιότητες με αυτά που διαπράττονται στον πραγματικό κόσμο, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του διαδικτυακού εγκλήματος και της απάτης διαμέσου του υπολογιστή.

H είσοδος των νέων τεχνολογιών στη ζωή μας έθεσε  πολλαπλά νομικά ζητήματα, καθώς πρόκειται για ένα  πολυδιάστατο χώρο με μεγάλο ποινικό ενδιαφέρον.  Σαφής ορισμός για το διαδικτυακό  έγκλημα δεν είναι εύκολο να δοθεί, ωστόσο αυτό αρχίζει να λαμβάνει χώρα όταν ο χρήστης καταχράται τις δυνατότητες του διαδικτύου. Σύμφωνα με το άρθρο 14 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα ως «έγκλημα είναι η πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο». Υπό αυτή την έννοια δεν μπορεί να δοθεί με σαφήνεια ο ορισμός του διαδικτυακού εγκλήματος, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει αν ο όρος αυτός ήταν ακριβής στον Ποινικό Κώδικα.

α. Διακίνηση παιδικής πορνογραφίας

Το 2002 με το Ν. 3064/2002 για πρώτη φορά εισήχθη στον Ελληνικό Ποινικό Κώδικα το άρθρο 348Α, το οποίο αφορούσε  στη διακίνηση παιδικής πορνογραφίας μέσω διαδικτύου. Ακολούθησε ο Νόμος 3625/2007 και στη συνέχεια  ο Ν. 3666/2008 συμπεριέλαβε το άρθρο 348 Α στις περιπτώσεις άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών. Έτσι, η Μονάδα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος  αν γνωρίζει τα ηλεκτρονικά ίχνη του δράστη, θα μπορεί πλέον να προχωρήσει στην άσκηση ποινικής δίωξης.

β. Διαδικτυακή αποπλάνηση (Grooming)-Προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους

Το διαδικτυακό «grooming» συμβαίνει όταν ένας ενήλικας έρχεται σε επαφή µέσω του διαδικτύου µε ένα παιδί ή έφηβο προκειμένου να το συναντήσει από κοντά και να το εκμεταλλευτεί σεξουαλικά.Είναι ένα έγκλημα που τιμωρείται  αυστηρά σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ο όρος «grooming» στον ελληνικό ποινικό κώδικα, εν τούτοις η πράξη τιμωρείται βάση του άρθρου 348Β του Π.Κ., σε αντικατάσταση του άρθρου 9 του Ν. 4267/2014, ενώ στο Νόμο 4411/2016, που ψηφίστηκε πρόσφατα, υπάρχει μία καινοτομία, επειδή προστέθηκε φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών.

γ. Σεξουαλική παρενόχληση και προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας

Οι ανήλικοι χρήστες του διαδικτύου έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι με παράνομες πράξεις όπως είναι η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας.Αυτή η πράξη ποινικοποιείται βάσει του άρθρου 337 του Ποινικού Κώδικα και δυστυχώς απαντάται σε καθημερινή βάση.Η διάταξη της παραγράφου 3 που προστέθηκε με τον Νόμο 3727/2008, εστιάζει στο γεγονός ότι είναι αρκετή και μόνο η επικοινωνία του ενηλίκου με τον ανήλικο και δεν είναι απαραίτητη η σωματική επαφή ή η συνεύρεση.

δ. Διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyberbulling)

Είναι η επιθετική συμπεριφορά από πρόθεση με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων  ή από κινητό ή από ηλεκτρονικό υπολογιστή.Ο όρος «CyberBulling» δεν φαίνεται να υπάρχει στο νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει μέχρι τώρα για την Ελλάδα.Και ενώ δεν υπάρχει συγκεκριμένη διάταξη που να τιμωρεί τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό, εν τούτοις ο τρόπος με τον οποίο  εκφράζεται η συγκεκριμένη συμπεριφορά  επισείει τιμωρία.Το κλέψιμο φωτογραφιών, η κοροϊδία, ο χλευασμός και η συκοφαντική δυσφήμιση είναι από τους πιο συνηθισμένους τρόπους έκφρασης του cyberbullying που τιμωρούνται από το ελληνικό δίκαιο.

ε. Προτροπή σε αυτοκτονία

Η αυτοκτονία είναι η πράξη κατά την οποία ένα άτομο εσκεμμένα δίνει τέλος στην ζωή του.Οι περισσότεροι  θεωρούν ότι οι άνθρωποι που ανακοινώνουν στο Διαδίκτυο την πρόθεσή τους να αυτοκτονήσουν, ουσιαστικά ζητούν βοήθεια και λόγους για να μην το κάνουν.Η προτροπή σε αυτοκτονία, άρθρο 301. Π.Κ.,είναι μία προνομιούχα παραλλαγή της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και τιμωρείται.

στ. Οικονομικό έγκλημα

Μια άλλη κατηγορία διαδικτυακού εγκλήματος είναι αυτή που σαν στόχο έχει κατεξοχήν την αποκόμιση περιουσιακού οφέλους, το λεγόμενο οικονομικό έγκλημα(cybercrime)ή αλλιώς ηλεκτρονικό έγκλημα.Το έγκλημα αυτό έχει μεγάλο εύρος καθώς ο δράστης μπορεί να κερδίσει από μικροποσά έως και μεγάλα χρηματικά ποσά, διαπράττοντας κακουργηματικής φύσεως πράξεις.

η. Παραβίαση προσωπικών δεδομένων

Η δυνατότητα να μοιράζονται οι ανήλικοι εύκολα και γρήγορα πολλά από τα προσωπικά τους δεδομένα στο διαδίκτυο με ένα ευρύ κοινό, θέτει σε κίνδυνο το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, καθώς οι ίδιοι δεν έχουν ακόμη την επίγνωση του προβλήματος που ενδέχεται να προκύψει, αφού δεν γνωρίζουν ό,τι ανεβάζουν μένει εκεί για πάντα.Η παραβίαση των προσωπικών δεδομένων ποινικοποιείται βάση του Ν. 2472/1997, είναι ένα από τα σπουδαιότερα διαδικτυκά εγκλήματα, που κάνει την εμφάνισή του στα συστήματα κοινωνικής  δικτύωσης (SocialNetworks).

θ.Παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων

Η παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων ποινικοποιείται βάσει του Ν. 2121/1993, και βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση,επίσης, λόγω της χρήσης του διαδικτύου.Μπορεί κανείς πολύ εύκολα να το αντιληφθεί αυτό,αν σκεφτεί ότι όλοι οι έφηβοι «κατεβάζουν» οπτικοακουστικό υλικό, χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση του δημιουργού του. Με αυτό τον τρόπο, ένας έφηβος με την απλή διαδικασία της «αντιγραφής-επικόλλησης» (copy- paste) παραβιάζει την πνευματική ιδιοκτησία του πραγματικού κατόχου και δημιουργού και καρπώνεται το πνευματικό του έργο (κλοπή πνευματικής περιουσίας),πράγμα που έχει  πάρει τεράστιες οικονομικές διαστάσεις, καθώς είναι η κύρια αιτία κατάρρευσης της αγοράς.Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η μετάδοση ιών, το παράνομο “κατέβασμα” αρχείων (downloading) και η κλοπή προσωπικών δεδομένων, όπως στοιχεία τραπεζικών λογαριασμών.

Λύσεις – Αντιμετώπιση

Η προστασία των ανήλικων χρηστών του διαδικτύου από τα  εγκλήματα εκείνα που θίγουν τη γενετήσια αξιοπρέπειά τους, ήταν το κίνητρο για την υπογραφή της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των Παιδιών κατά της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης και Κακοποίησης,η οποία  υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 2007.

Η καθοδήγηση των ανηλίκων μπορεί να γίνει από δομές, όπως η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (γραμμή 800 11 800 15), από τη γραμμή SOS (γραμμή 1065), από τη Διεύθυνση δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος ή στη γραμμή safeline.gr.Για την ποινική δίωξη των προαναφερθέντων διαδικτυακών εγκλημάτων αρκεί και μόνο η πληροφόρηση του εισαγγελέα ,αφού προηγουμένως  κατατεθεί έγκληση από τον άμεσο παθόντα ή τον νόμιμο εκπρόσωπό του.Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά και διαφορετικά διαδικτυακά εγκλήματα συμπλέκονται μεταξύ τους κατά την τέλεση μιας αξιόποινης πράξης.Για παράδειγμα, αν κάποιος «κλέψει» τη φωτογραφία κάποιου και δημιουργήσει ψεύτικο προφίλ σε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, αναρτώντας δυσφημιστικά σχόλια, διαπράττει διττό έγκλημα, αυτό της παραβίασης προσωπικών δεδομένων και αυτό της συκοφαντικής δυσφήμισης.

O διευθυντής του σχολείου  αποτελεί μία ιδιαίτερη κομβική συνιστώσα στην αποτελεσματική λειτουργία ολόκληρης της σχολικής κοινότητας. Eίναι το πρόσωπο – κλειδί που  λειτουργεί ως ρυθμιστής στην ομαλή   ψυχική υγεία των μαθητών και  το έργο του αποκτά επιπρόσθετο ρόλο. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι   ο διευθυντής της σχολικής μονάδας  να διαθέτει συγκεκριμένες γνώσεις, ικανότητες και γνωρίσματα προσωπικότητας(Ράπτης, 2006), αλλά  και το εκπαιδευτικό προσωπικό  πρέπει υποχρεωτικά να έχουν πιστοποίηση στις νέες τεχνολογίες και  να έχουν σχετική επιμόρφωση  σε θέματα ασφαλούς διαδικτύου. Η σχολική μονάδα  θα πρέπει να επαγρυπνεί,  να κρατά ενήμερα τα μέλη της και να μεταδίδει αξίες όπως  υπευθυνότητα, συμμετοχή, σεβασμό σε κανόνες και όρους, ειλικρίνεια, συνεργασία με άτομα διαφορετικών πολιτισμών, πνευματικό εμπλουτισμό .Η παρακολούθηση επιμορφωτικών σεμιναρίων από ειδικούς του δικτύου «Αριάδνη», η υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων, όπως το «Enable», η παραγωγή και η διάθεση ενημερωτικού  εκπαιδευτικού υλικού, η κοινοποίηση των πληροφοριών στην ιστοσελίδα του σχολείου, η σωστή εκπαίδευση των μαθητών και των γονέων, η οργάνωση και υλοποίηση δράσεων ευαισθητοποίησης και επιμορφωτικών ημερίδων επιστημονικού ενδιαφέροντος (με την υποστήριξη και την καθοδήγηση του Σχολικού Συμβούλου παιδαγωγικής ευθύνης του σχολείου),είναι μερικές από τις ενέργειες που μπορούν να θωρακίσουν το σχολείο .Από την πλευρά του το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να δίνει  όλο και περισσότερα κίνητρα στους εκπαιδευτικούς για να συμμετέχουν σε επιμορφωτικές ημερίδες και συνέδρια, να υλοποιούν εξωδιδακτικές δράσεις και να επιβραβεύει τέτοιου είδους προσπάθειες.

Η σπουδαιότητα του ρόλου που διαδραματίζει το σχολείο  δεν περιορίζεται μόνο στην παραγωγή στείρας γνώσης, αλλά συμβάλλει ενεργά στην   προάσπιση της ψυχικής και σωματικής υγείας των μαθητών. Η συνεργασία εκπαιδευτικών, γονέων-κηδεμόνων και μαθητών  θωρακίζει  και προάγει το υγιές σχολείο  Αποτελεσματικές  παρεμβάσεις στο σχολικό περιβάλλον  αποσκοπούν στην προαγωγή της ψυχικής υγείας, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μαθητών, στην διεύρυνση των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων,  στην δημιουργία θετικού ψυχολογικού  κλίματος και υποστηρικτικού  περιβάλλοντος, μέσα και έξω από την τάξη .

Αναφορές

1. ΑΡΙΑΔΝΗ: Πρόγραμμα κατάρτισης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας για το φαινόμενο του «εθισμού» των εφήβων στο διαδίκτυο καθώς και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου. (2011, Δεκέμβριος). Θέματα Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Προσαρμογής Παιδιών και Εφήβων. http://ariadni.med.uoa.gr
2. Ασφαλής Χρήση του Διαδικτύου: Αναγνώριση του προβλήματος, Πρόληψη, Προστασία. (2011, Δεκέμβριος). ΑΡΙΑΔΝΗ: Πρόγραμμα κατάρτισης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας για το φαινόμενο του «εθισμού» των εφήβων στο διαδίκτυο καθώς και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου.
3. Γιαννάκος, Ι, & Ζήση, Α. (2008). Εκπαιδευτική Νομοθεσία. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
4. Δρούλια, Θ, & Πολίτης, Φ. (2008). Δημόσια Διοίκηση και Στελέχη Εκπαίδευσης. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
5. Κατσαρός, Ι. (2008). Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
6. Νόμος υπ’ αριθμ. 4411/2016 – ΦΕΚ 142/Α. (2016, August 03). Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ανάκτηση από https://www.e-nomothesia.gr/kat-nomothesia-genikou-endiapherontos/nomos-4411-2016.html
7. Παρασκευά, Φ, & Παπαγιάννη, Α. (2008). Επιστημονικές και Παιδαγωγικές Δεξιότητες για τα Στελέχη της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
8. Σαϊτης, Χ Α. (2008). Ο Διευθυντής στο Δημόσιο Σχολείο. Αθήνα: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
9. Σύγχρονη Νομοθεσία: Ποινικός Κώδικας (2015). Εκδόσεις Σάκκουλα.
10. Τσίτσικα, Ά Κ. (2014, Ιούνιος 03). Θέματα Ασφάλειας του Διαδικτύου για Παιδιά και Εφήβους. Ανάκτηση από http://youth-health.gr/thematikes-enotites/genika-gia-tin-efibeia/themata-asfaleias-tou-diadiktuou-gia-paidia-kai-efibous#.V6INV7iLTIU
11. Τσίτσικα, Ά, Τζαβέλα, Ε, & Μαυρομάτη, Φ. (n.d.). Διαδίκτυο και Συμπεριφορές Εξάρτησης: Μελέτη σε Ευρωπαίους Εφήβους. Ανάκτηση από http://youth-health.gr/drastiriotites/ereunitiki-drastiriotita/eu-net-adb#.V9ZEbK1qTI

ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΜΟΥΡΑΤΙΔΟΥ

(Το άρθρο παρουσιάστηκε στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Τεχνολογίας,Οικονομίας και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου,1-2 Νοεμβρίου 2016, στην Τρίπολη .Βιβλίο Περιλήψεων:σελ 168-169).